زنان مبتلا به اختلال دوقطبی (Bipolar disorder) در معرض خطر بالای عود این اختلال، پس از زایمان هستند. خطر عود اختلال دو قطبی را در بارداری می توان با دارو های تثبیت کننده های خلق و خو کاهش داد، اما استفاده از این دارو ها ، به طور بالقوه ،برای جنین در حال رشد مضر است.
هدف این مقالهاز سایت حس تحول مروری بر استراتژی های مدیریت روش های کنترل اختلال دو قطبی در بارداری است.
روش های کنترل اختلال دو قطبی در بارداری
داشتن اطلاعات در مورد خطرات مصرف تثبیت کننده های خلق و خو در بارداری و یا باردار شدن بدون مصرف دارو، برای زنان مبتلا به اختلال دوقطبی ضروری است.
کنترل اختلال دو قطبی خفیف در بارداری
در صورتی که علائم اختلال دو قطبی در فرد کمتر دیده می شود، با نظارت دقیق، باردار شدن بدون دارو های تثبیت کننده های خلق و خو، با احتیاط، توسط روانشناس توصیه می شود.
کنترل اختلال دو قطبی شدید در دوران بارداری
پیشگیری کامل علائم اختلال دو قطبی با کمک یک تثبیت کننده خلق و خو، برای زنانی که به اختلال دو قطبی شدید مبتلا هستند، توصیه می شود. نظارت دقیق در دوران بارداری، مداخلات روانی اجتماعی و برنامه ریزی برای دوره پس از زایمان به پیشگیری از عود اختلال دوقطبی کمک می کند.
برای زنان مبتلا به اختلال دوقطبی در دوره بارداری، این خطر وجود دارد که با عود علائم، مادر به طور ناخود آگاه به جنین خود آسیب برساند.
برنامه ریزی دقیق با تجزیه و تحلیل خطرات احتمالی توسط روانشناس برای اطمینان از بهترین نتیجه، برای زن و نوزاد ضروری است. در این مقاله، مروری بر مسائل مدیریتی ویژه زنان مبتلا به اختلال دوقطبی در دوران بارداری ارائه می‌کنیم.
خطر عود علائم اختلال دو قطبی در زایمان
زایمان می تواند باعث عود اختلال دوقطبی در 37 درصد از زنان مبتلا به این اختلال شود. این رقم در صورت عدم مصرف دارو به 66 درصد و در صورت مصرف داروهای پیشگیرانه به 23 درصد افزایش می یابد.
نقش پزشک عمومی و روانپزشک در کنترل و درمان اختلال دو قطبی
هنگامی که برای اولین بار تشخیص اختلال دوقطبی به زنان داده می شود، تیم روانپزشکی با همکاری پزشک عمومی (GP)، نقشی محوری دارند، تا از نظر روانی به فرد کمک کنند تا نیاز به استفاده از دارو را به طور مداوم بپذیرند.
نقش پزشک عمومی
پزشک عمومی همچنین در بحث در مورد پیشگیری از بارداری (برای جلوگیری از بارداری ناخواسته در طول دوره مانیا) و اطمینان از مصرف داروهایی که خطر آسیب کمتری به جنین در حال رشد دارند (مثلاً اجتناب از مصرف والپروات سدیم) در زنان تاثیر گذار خواهد بود.
در بسیاری از موارد پزشک عمومی به طور فعال با مدیریت طولانی مدت اختلال دوقطبی زنان درگیر می شود، زیرا در اکثر موارد افراد با دیدن هر گونه علائم غیر طبیعی در اولین وهله به پزشک عمومی مراجعه می کنند و توسط او به دیگر پزشکان ارجاع داده می شوند.
اختلال دو قطبی و بارداری ناخواسته
در حالت ایده آل، زنان مبتلا به اختلال دوقطبی برای بارداری خود برنامه ریزی می کنند. در مواردی که بارداری ناخواسته اتفاق می افتد، زن باردار نیاز به بررسی فوری بالینی و دارویی دارد. مصرف دارو را نباید به طور ناگهانی قطع کرد زیرا خطر عود علائم اختلال دو قطبی وجود دارد. اگر خانم والپروات مصرف می کند، باید در طول یک هفته آن را کاهش داده و همراه با مصرف فولات، داروی دیگری جایگزین شود. ارجاع یا گفتگو با روانپزشک بارداری حتما توصیه می شود.
برنامه ریزی برای بارداری در بانوان مبتلا به دو قطبی
برنامه ریزی بارداری به والدین این امکان را می دهد که آگاهانه در مورد بچه دار شدن تصمیم بگیرند. برای زنان مبتلا به اختلال دوقطبی، روانپزشک بارداری باید به طور فعال در ارتباط با پزشک عمومی در این فرآیند مشارکت داشته باشد.
- در اولین مرحله تشخیص اختلال دوقطبی باید به درستی انجام شود، زیرا زنانی که به اشتباه این اختلال در آن ها تشخیص داده می شود، خطرات مختلفی برای کنترل آن خواهند داشت.
- نیاز است که شدت اختلال دوقطبی بیمار ارزیابی شود. انطباق با درمان؛ عوامل اجتماعی اساسی که می تواند بر توانایی بیمار در مراقبت از نوزاد تأثیر بگذارد (مانند مسکن، امور مالی، شیوه زندگی). شبکه اجتماعی؛ و توانایی مراقبت از نوزاد.
- روش های مدیریت علائم اختلال دو قطبی در طول دوره بارداری، به ویژه استفاده و خطرات احتمالی داروها، باید مورد بحث قرار گیرد.
تثبیت کننده های خلق و خو در دوران بارداری
تثبیت کننده های خلق و خو می توانند تراتوژن باشند.
والپروات سدیم
والپروات سدیم مورد نگرانی خاص است. 10 تا 11 درصد از نوزادانی که در داخل رحم در معرض ناهنجاری‌های مادرزادی قرار می‌گیرند و در معرض خطر آسیب‌های ذهنی قابل توجهی خواهند بود. به همین دلیل، والپروات نباید به عنوان تثبیت کننده خلق و خو در زنان باردار استفاده شود.
کاربامازپین
کاربامازپین با ناهنجاری های جنینی مرتبط است، اما با اختلالات عقلانی همراه نیست و نباید در دوران بارداری استفاده شود.
لاموتریژین
لاموتریژین در دوران بارداری خطر کمتری دارد و می توان آن را برای مادران شیرده تجویز کرد، به طوری که 2.7 درصد از نوزادان دارای ناهنجاری های مادرزادی هستند. با این حال، کارایی محدودی در پیشگیری از شیدایی دارد.
لیتیوم
توصیه اکید این است که کنترل اختلال دو قطبی در زمان بارداری حتما زیر نظر پزشک و روانپزشک انجام شود. لیتیوم موثرترین تثبیت کننده خلق و خو است، با اثربخشی نشان داده شده در پیشگیری از عود پس از زایمان، و باید برای زنان مبتلا به اختلال دوقطبی شدید در نظر گرفته شود.
در صورت استفاده از لیتیوم در دوران بارداری، اکوکاردیوگرافی جنین و سونوگرافی سطح 2 توصیه می شود.
نظارت منظم بر سطح لیتیوم سرم در دوران بارداری ضروری است زیرا سطوح می تواند با تغییر حجم مایع مادر تغییر کند. سطح الکترولیت و اوره نیز باید کنترل شود و آزمایش‌های عملکرد تیروئید باید به طور منظم انجام شود زیرا لیتیوم می‌تواند باعث کم‌کاری تیروئید شود.
آنتی سایکوتیک های نسل دوم
آنتی سایکوتیک های نسل دوم، مانند کوتیاپین یا اولانزاپین، به عنوان جایگزین در درمان اختلال دوقطبی استفاده می شوند. آنها به طور کلی برای استفاده در دوران بارداری بی خطر هستند. با این حال، آنها ممکن است خطر ابتلا به دیابت بارداری را افزایش دهند. بنابراین در رابطه با مصرف کوتیاپین یا اولانزاپین نیز حتما با پزشک خود مشورت های لازم را انجام دهید.
مدیریت اختلال دو قطبی برای مادر باردار
اهداف مدیریت، حفظ سلامت مادر، اطمینان از ایمنی جنین و آمادگی برای پس از زایمان است. مراقبت های خوب دوران بارداری، در یک کلینیک تخصصی روانشناسی و روانپزشکی معتبر بسیار مهم است. نیاز به ارتباط منظم بین پزشک عمومی، تیم زنان و زایمان و روانپزشک وجود دارد. استفاده از دوز دارو در هنگام زایمان باید با دقت مدیریت شود. دارو درمانی باید در کنار حفظ یک سبک زندگی سالم (مانند رژیم غذایی سالم، عدم استفاده از دخانیات و…) همراه باشد.
راهبرد های دارویی برای درمان اختلال دو قطبی در دوران بارداری
بسته به شدت اختلال دوقطبی بیمار و شرایط روانی-اجتماعی او ، سه راهبرد دارویی را می توان در نظر گرفت.
اولین راهبرد، بارداری بدون مصرف دارو و گذراندن دوره ی پس از زایمان بدون دارو درمانی است، اگر Bipolar disorder بدون علامت باشد.
این راهبرد برای بیمارانی که علائم زیر را دارا می باشند استفاده می شود:
- افرادی که مبتلا به اختلال دو قطبی خفیف هستند و بیشتر دارای ثبات اخلاقی می باشند. (حداقل یک سال).
- کمترین خطر را در آسیب رساندن به خود دارند.
- به طور مرتب زیر نظر روانپزشک تحت درمان هستند.
- این افراد قادر به شناسایی علائم هشدار دهنده اولیه به هنگام عود علائم دو قطبی هستند.
راهبرد دوم، پیشگیری جزئی است. هدف این است که یک سه ماهه اول بارداری بدون مصرف دارو داشته باشیم.
یک تثبیت کننده خلق و خو، مانند لیتیوم، پس از سونوگرافی و اطمینان از سلامت جنین تجویز می شود.برخی از زنان ممکن است ترجیح دهند که در طول بارداری خود بدون دارو باشند، در این صورت، مصرف پروفیلاکسی لیتیوم را می توان بلافاصله پس از زایمان شروع کرد و از دوز موثر قبل از بارداری نیز استفاده کرد.
راهبرد سوم، پیشگیری کامل با مصرف تثبیت کننده های خلق و خوی است، که در طول بارداری هم استفاده می شود.
بیمار باید از خطرات احتمالی برای جنین در حال رشد آگاه باشد، به طور مرتب سونوگرافی انجام دهد و این نکته را بداند که ممکن است برای جنین ناهنجاری هایی به وجود آید.
مصرف دارو های اختلال دو قطبی در دوران شیر دهی
بعد از زایمان مادر مبتلا به اختلال دو قطبی اگر لیتیوم مصرف می کند، نباید به نوزاد خود شیر دهد. یک آنتی سایکوتیک نسل دوم یا والپروات سدیم می تواند به عنوان جایگزین در دوران شیردهی استفاده شود، اما لیتیوم باید پس از از شیر گرفتن مجدداً مصرف شود.
هشدار: بدون تجویز روانپزشک خود از استفاده از هیچ گونه دارویی خود داری کنید.
بررسی و نظارت منظم وضعیت بالینی بیمار، دوز دارو و سطوح سرمی لیتیوم (با هدف دستیابی به کمترین دوز موثر)، و عوارض جانبی در طول دوره بارداری ضروری است. هر علامتی که حاکی از عود اختلال دوقطبی باشد نیاز به ارزیابی و درمان فوری دارد.
درمان اختلال دو قطبی در زنان باردار، به شدت علائم و زمینه بستگی دارد. علائم هیپومانیک اضطراری، مانند تحریک پذیری، افزایش انرژی و اختلال خواب را می توان با استفاده کوتاه مدت از داروهای آرام بخش نسل دوم آنتی سایکوتیک برای بازگرداندن چرخه خواب و بیداری پایدار مدیریت کرد. درمان‌های روانی اجتماعی (مانند درمان شناختی رفتاری [CBT]) برای علائم خفیف تا متوسط، و دارودرمانی برای علائم متوسط تا شدید استفاده می شود.
روانی اجتماعی
علاوه بر نظارت بر علائم دو قطبی در بانوان باردار، جلسات مشاوره باید برای برنامه ریزی برای دوره پس از زایمان و استفاده از راهبردهای روانی- اجتماعی هم متمرکز شود.
دلایل عود علائم دو قطبی در مادران باردار
مهم ترین عامل خطر برای عود این اختلال، کمبود خواب است. داشتن زمان منظم برای خواب، زمان بیدار شدن از خواب و حتی زمان مصرف غذا در طول بارداری ممکن است به جلوگیری از عود اختلال دو قطبی کمک کند.
نیاز است که مادر مبتلا به اختلال دو قطبی خواب منظمی داشته باشد . به این منظور پیشنهاد می شود که در صورتی که از شیر خود برای نوزاد استفاده می کند، در طول روز با دوشیدن شیر و نگهداشتن آن در شب به نوزاد شیر بدهد.
بهتر است که شبانه از فرد دیگری برای نگهداشتن نوزاد کمک گرفته شود، مانند همسر یا مادر.
مدیریت عود اختلال دوقطبی
بیماران مبتلا به اختلال دو قطبی باید علائم هشدار دهنده اولیه عود اختلال خود را شناسایی کنند و روی استراتژی هایی کار کنند، که در صورت ظهور این علائم چه کاری انجام دهند. خطر عود در ماه اول پس از زایمان، زمانی که هوشیاری در مورد علائم هشدار دهنده اولیه ضروری است و برنامه ای برای دسترسی فوری به مراقبت تدوین شده است، بالاتر است.
به طور خلاصه، زنان مبتلا به اختلال دوقطبی در معرض خطر بالای عود پس از زایمان هستند. آنها باید از این خطر به عنوان بخشی ضروری از آموزش روانی در زمان تشخیص، همراه با توصیه های پیشگیری از بارداری و اجتناب از داروهای تراتوژن آگاه باشند.
مدیریت در دوره بارداری مستلزم تجزیه و تحلیل دقیق ریسک و فایده گزینه های درمانی، بررسی منظم و نظارت بر علائم و دوز دارو، آموزش در راهبردهای کاهش خطر روانی اجتماعی و برنامه ریزی برای دوره پس از زایمان است. رویکرد تیمی (مثلاً تیم‌های پزشک عمومی، مامایی و روانپزشکی) با تأکید بر دسترسی سریع به درمان در صورت وقوع عود، تشویق می‌شود.
